e-Wczasy

Kształtowanie się linii brzegowej pobrzeża

15 March 2011r.

Kształtowanie się linii brzegowej pobrzeża Kształtowanie się krajobrazu naszych wybrzeży datuje się od schyłku plejstocenu. Stałemu obniżaniu się lądu, charakterystycznemu dla południowych wybrzeży Bałtyku, towarzyszył proces abrazji, zachodzący na krawędziach wyniesień pochodzenia lodowcowego, podobnych do tych, jakie obecnie widzimy na naszym Pomorzu. Badania geologiczne, połączone z pomiarami dna Bałtyku w rejonie Ławicy Słupskiej, Mielizny Łebskiej oraz Płycizny Rozewskiej umożliwiają odtworzenie dawnej rzeźby obszarów przybrzeżnych. Mimo iż jest ona dziś silnie zniszczona ruchem fal, a zarazem wyrównana przez osady denne, geomorfologowie, tj. geografowie prowadzący badania nad rzeźbą powierzchni Ziemi, potrafią określić i wyznaczyć kolejne etapy cofania się lodowca skandynawskiego także w strefie dziś zalanej wodami Bałtyku. Obok kilku pasów rozmytych moren czołowych można było także nanieść na mapy przebieg dawnych pradolin. Mają one, podobnie jak wszystkie nasze wielkie pradoliny, przebieg równoleżnikowy. Następstwem szeregu wahnień poziomu wód Bałtyku, jakie zachodziły po ustąpieniu lodowca, były odpowiadające im zmiany przebiegu linii brzegowej. Z największym ociepleniem klimatu, do jakiego doszło w fazie atlantyckiej (ok. 5000 lat p.n.e.) wiąże się znaczne podniesienie poziomu wód, w wyniku czego doszło do połączenia dawnego Jeziora Ancylusowego* z Morzem Północnym poprzez cieśniny duńskie. Południowa granica tego zbiornika wodnego, który stał się morzem i od masowo występującego w nim małża Litorina litorea otrzymał nazwę Morza Litorynowego, biegła bardziej na południe niż brzeg współczesny. Okres tego zalewu, zwany transgresją litorynową, wiąże się z rozwojem mieszanych lasów liściastych z udziałen dębu. Ślady tej transgresji są niekiedy w krajobrazie dobrze widoczne. Wypłycenie się cieśnin duńskich spowodowało przekształcenie się Morza Litorynowego w morze Mya (nazwa pochodzi od żyjącego tam w wielkich ilościach małża Mya arenaria). Dochodzi do kształtowania się obecnej linii brzegowej. W szacie roślinnej zaczyna panować buk. Nieustanny ruch fal modeluje nasze wybrzeże. Obecna linia brzegowa jest wynikiem wyrównującej działalności fal. W czasie sztormów fale podmywają brzegi. Na plażę spadają wówczas bryły gliny morenowej i głazy, obsuwa się i obsypuje piasek i żwir. Do zilustrowania zjawiska abrazji posłużyć mogą dwa transekty z Pobrzeża Kaszubskiego. Na pierwszym z nich widoczne są zmiany, jakie zaszły na klifie orłowskim w ciągu 7 lat (1965-1972). Straty lądu u górnej krawędzi klifu dochodzą do 8 m, a u dołu, przy plaży, przekraczają 15 m. Drugi transekt przedstawia zmiany stromego brzegu koło Orłowa w ciągu 10 lat (1965-1975)Straty lądu, ze względu na inny układ warstw, są u górnej krawędzi nikłe, dochodzą zaledwie do 2 m, natomiast przy plaży brzeg przesunął się w tym czasie o blisko 25 m w głąb lądu. Odsłonięte przez erozję urwistego brzegu tzw. kieszenie piasku zostają szybko przesuszone przez wiatr. Suchy piasek zsuwa się pod wpływem siły ciążenia w dół stromego zbocza nieraz w postaci drobnych strumyków piaszczystych, które zatrzymują się niżej, tworząc klasyczne stożki nasypowe. Uważny obserwator może dostrzec nawet, jak wspomniane strumyki spadają niby wodospady, gdy natrafią na bardziej zbite i tym samym trudniej ulegające erozji warstwy. Zjawisko abrazji zachodzi także na niskim, piaszczystym brzegu. Wiąże się ono ze zmianą kierunku wiatru i tym samym kąta uderzenia fal, które podmywają niedawno usypane wydmy. Takie „klify" na wybrzeżu piaszczystym dochodzić mogą do kilku metrów wysokości, są jednak bardzo nietrwałe. Istnieją tak długo, jak długo piasek jest mokry. Wysychając, piasek zaczyna się natychmiast osuwać z pionowych ścian. Strumienie rumowiska brzegowego na Pobrzeżu Słowińskim i Kaszubskim: 1 - strumienie rumowiska brzegowego (a — silny, b — słaby), 2 - strumień nienasycony, przewaga abrazji nad akumulacją, 3 - strumień nasycony, równowaga dynamiczna brzegu, 4 - strumień nadmiernie nasycony, przewaga akumulacji, 5 - dodatni bilans rumowiska w czynnej strefie brzegu, 6 - ujemny bilans w czynnej strefie brzegu. wschodowi. Zjawisko to, nazywane strumieniem rumowiska brzegowego, jest przedmiotem zainteresowań geografów studiujących procesy brzegowe. Badania te zmierzają do określenia intensywności abrazji i zależnej od niej akumulacji. W rejonie Zatoki Koszalińskiej znajduje się tzw. strefa dywergencji. Strumień rumowiska brzegowego rozdziela się tu, w dwu kierunkach, i na Wybrzeżu Słowińskim, które nas interesuje, przemieszcza się w kierunku wschodnim. Początkowo, tj. między Mielnem a Ustką i Poddębiem, notuje się przewagę abrazji nad akumulacją. Liczne są tu strome odcinki wybrzeża, na których ląd co roku traci teren na korzyść morza. W rejonie Słowińskiego Parku Narodowego, gdzie przeważa akumulacja, powstał odcinek wybrzeża wydmowego. W strefie Zatoki Gdańskiej strumień brzegowy kieruje się wzdłuż Półwyspu Helskiego ku wschodowi, a między ujściem Wisły i Zatoką Pucką - ku zachodowi i północy. W obu tych przypadkach w następstwie silnego transportu piasku powstały półwyspy: wielki półwysep Hel na przedłużeniu Wybrzeża Słowińskiego i maleńki półwysep Szpyrk na brzegach "Małego Morza". Wybrzeże Słowińskie to w większości brzeg wydmowy z charakterystycznym układem stref biegnących równolegle do siebie. Bezpośrednio wzdłuż brzegu morza ciągnie się plaża, dzielona zwykle naletnią oraz nazimową, która jest zalewana przez fale sztormowe tylko w zimie. Graniczy z nią pasmo białych wydm przednich, ustalanych przez rozłogowe trawy nadmorskie. Dalej w głębi lądu ciągnie się pas wydm szarych, których barwa pochodzi od warstewki próchnicy osadzającej się na powierzchni białego piasku. Cały ten ciąg rozwojowy krajobrazów niskiego piaszczystego brzegu zamknięty jest pasmem boru nadmorskiego.

Pobrzeże Słowińskie, nad morzem, Pobrzeże Kaszubskie